Sözceleme Kuramı Çerçevesinde “Biz” Adılının İncelenmesi

Authors : Esra GÜVEN, Ayşe KIRAN

Pages : 309-327

View : 10 | Download : 9

Publication Date : 2021-06-23

Article Type : Research Paper

Abstract :Bu çalışmada Türkçede çok önemli olan ve üzerinde az sayıda çalışma yapılmış olan öznellik konusu, “biz” adılı çerçevesinde ele alınmıştır. “Biz” adılının anlamsal içeriği belirlenmeye çalışılmış, aynı zamanda diğer adıllarla ilişkisi üzerinde durulmuştur. Söz konusu ilişkiler belirlenirken “biz” adılının eylemlerle olan ilişkisi çalışma dışında bırakılmıştır. Çalışmada Émile Benveniste’in Sözceleme Kuramı’ndan yararlanılmıştır. Benveniste, sözcelemeyi, konuşan ya da yazan kişinin dilde “sana/size” seslenen ya da “ona/onlara” göndermede bulunan “ben/biz” olarak kendine bir konum belirlediği süreçlerden biri olarak tanımlamıştır. Söz konusu kuram çerçevesinde öncelikle “biz” adılının tanımı üzerinde durulmuş; ardından “biz”/“ben” karşıtlığına değinilmiştir. “Biz” adılının unvanlarla nasıl kullanıldığı gösterildikten sonra kurmaca yapıtlarda, tezlerde, bilimsel araştırmalarda ve grup çalışmalarında “biz” kullanımı incelenmiştir. Öte yandan iç konuşmada (monolog) “biz”e nasıl ulaşıldığı üzerinde durulmuştur. “Biz”in, “siz”in yerine geçmesi; “biz”/“siz”/“sen”=ast üst ilişkisi; “biz”/“siz”/“sen”=eşitlik ilişkisi ortaya çıkarılmıştır. Bunlara ek olarak “biz” adıllı kullanımların tersinlemenin iki yönü olan, olumsuzdan olumluya ve olumludan olumsuza doğru anlamsal bir değişim gösterdiği belirlenmiştir. Üçüncü tekil kişi, çoğul yerine konuştuğu zaman “biz” adılının nasıl anlam kazandığı gösterilmeye çalışılmış; böylece kimi zaman belirsiz bir “ben” olan bir “biz” de ortaya çıkarılmıştır. Konuşucunun sorumluluktan kaçınma “biz”in içinde kaybolma stratejileri açıklanmaya çalışılmış; siyasal metinlerde/söylemlerde konuşucuların/sözcülerin kullandıkları “biz”e de bu bağlamda değinilmiştir. Son olarak “bizler” üzerinde durulmuştur.
Keywords : Öznellik, adıl zamir, biz, söylem çözümlemesi, Émile Benveniste