Modern Arap Edebiyatında Tenâs: Mahmûd Sâmî el-Bârûdî Örneği

Authors : Ahmet YILDIZ

Pages : 459-488

Doi:10.33420/marife.913030

View : 11 | Download : 7

Publication Date : 2021-06-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Metin, tıpkı savaşlar gibi belirli zaman ve mekânda meydana gelmiş ve tekrarı olmayan bir olaydır. Metin, bir bilgiyi başkalarına ulaştırmayı amaçladığı için uzamsal, toplumlar ve bireyler arasında ilişkiler kurduğu için etkileşimli, yazıya aktarılmış olduğu için kapalıdır. İnsanoğlunun ilmî ve edebî alanda ulaştığı seviye, geçmişte yapılan çalışmalardan bağımsız bir şekilde bir anda ortaya çıkmadığı gibi hiçbir metin de önceki metinlerden bağımsız olarak ortaya çıkmamıştır. Metin, geçmişte var olan benzerlerinin yazar tarafından özümsenmesi, harmanlanması, bilgi ve tecrübelerle yeniden yorumlanmasından ibarettir. Metinler arası etkileşim konusu, ilk olarak Batı’da, 1966 yılında Julia Kristeva tarafından Fransızca intertextualité kelimesiyle ortaya konmuş ve İngilizcede intertextuality olarak ifade edilmiştir. Bu terim Arap diline tenâs, Türk diline ise metinlerarasılık şeklinde tercüme edilmiştir. Terim olarak tenâs; bir edebî metnin yeni müstakil bir metin olacak şekilde alıntı, telmih, işaret gibi yöntemlerle bir fikir, bilgi veya duygu taşıyan diğer edebî metinlerden ifadeler ve fikirler taşımasıdır. Yeni ortaya çıkan metin, öncekilerden beslenmesine rağmen onlardan ne kadar uzaklaşırsa, o kadar özgün bir vasıf kazanmaktadır. Tenâs kelimesi, Arap edebiyatının modern döneminde kullanılmaya başlandığı için Arap edebiyatına Batı’dan geçmiş yeni bir kavram olduğu düşünülebilir. Ancak araştırmalarımıza göre, kökleri ilk dönemlerden itibaren var olan ve birkaç terimi kapsayan bir kavram olarak karşımıza çıkmaktadır. Tenâs kelimesinin serika, iktibas, tazmîn, muâraza, nakîza, istiâne ve tevlîd gibi bilinçli yapılan alıntıların yanında bilinçsiz alıntıları ve benzerlikleri de kapsaması sebebiyle tüm bu sanatların toplamından daha geniş bir kavram olduğu görülmektedir. Bir nesrin ya da nazmın, kendisinden önceki benzerlerinden etkilenmiş olması doğal bir durumdur. Bu nedenle olumsuz bir anlam yüklemek yerine tenâs sanatını; yazarın geliştirmekle birlikte dilini ve kültürünü korumasının bir yolu olarak değerlendirmek gerekmektedir. Ayrıca tenâs sanatı bir edibin veya bir edebî hareketin beslendiği kaynakların tespitinde de önemli rol oynamaktadır. Önceki dönem Arap edebiyatı üslubunun modern döneme taşınmasında Mahmûd Sâmî el-Bârûdî’nin insert ignore into journalissuearticles values(öl. 1904); önemli rolü vardır. 1839 yılında Kahire’de dünyaya gelen, Said Paşa’nın insert ignore into journalissuearticles values(öl. 1914); orduyu feshetmesi üzerine İstanbul’a gidip çeşitli resmî görevler alan Bârûdî, burada geçirdiği yaklaşık yedi yılda Türkçe ve Farsçasını ilerletmiş, ayrıca bu dillerde yazılan şiirleri ezberleme imkânı bulmuştur. Mısır’a döndükten sonra devletin yönetim kademelerinde önemli görevler üstlenmiş, Osmanlı Devleti’nin yanında savaşlarda yer aldığı için kendisine çeşitli ödüller verilmiştir. İngiliz işgaline karşı Urâbî insert ignore into journalissuearticles values(öl. 1911); ayaklanmasının yanında yer alması nedeniyle tutuklanan Bârûdî, 28 Aralık 1882’de Seylan Adası’na sürgüne gönderilmiş, burada edebî hayatının en verimli yıllarını geçirmiştir. Bu çalışmada modern dönemde kullanılmaya başlayan, belâgat ilmi terimlerinden biri olan tenâs konusu ele alınmış ve Bârûdî’nin şiirlerindeki tenâs sanatına ait örnekler tespit edilmeye çalışılmıştır. Bârûdî’nin Divan’ında yer alan şiirler incelenerek tenâs sanatının bulunduğu diğer şiirler tespit edilmiş ve bu şiirlerin ait olduğu şairler belirlenip yaşadıkları dönemlere göre sınıflandırılmıştır. Böylece tenâs sanatını incelemenin yanında, Modern Arap edebiyatının ortaya çıktığı Nahda hareketinin temel kaynaklarının ve bu kaynakların ait oldukları dönemlerin tespit edilmesi de amaçlanmıştır. Bârûdî’nin önceki dönem Arap şairlerinden İmruülkays insert ignore into journalissuearticles values(öl. 25/645);, Zuheyr b. Ebî Sulmâ insert ignore into journalissuearticles values(öl. 609);, Antera insert ignore into journalissuearticles values(öl. 608); ve Lebîd b. Rebîa insert ignore into journalissuearticles values(öl. 41/661); gibi Câhiliye Dönemi; Hz. Ali insert ignore into journalissuearticles values(ö. 40/661); ve Nâbiga el-Ca‘dî insert ignore into journalissuearticles values(öl. 65/685); gibi İslâm’ın İlk Dönemi; Ebu’l Atâhiye insert ignore into journalissuearticles values(öl. 210/825);, Mutenebbi insert ignore into journalissuearticles values(öl. 354/965);, Ebû Firâs el-Hamdânî insert ignore into journalissuearticles values(öl. 357/968);, Ebu’l-Alâ el-Maarrî insert ignore into journalissuearticles values(öl. 449/1057);, Salih b. Abdulkuddus insert ignore into journalissuearticles values(öl. 167/783);, Ebû Nuvâs insert ignore into journalissuearticles values(öl. 198/813);, Beşşâr b. Burd insert ignore into journalissuearticles values(öl. 167/783-84);, Ebû Temmâm insert ignore into journalissuearticles values(öl. 231/846); gibi Abbâsîler Dönemi, İbnu’l-Fâriz insert ignore into journalissuearticles values(öl. 632/1235); ve İbn Senâilmülk insert ignore into journalissuearticles values(öl. 608/1212); gibi Eyyûbîler Dönemi, Tuğrâî insert ignore into journalissuearticles values(öl. 515/1121); ve Bûsîrî insert ignore into journalissuearticles values(öl. 695/1296); gibi Memlükler Dönemi şairlerinden etkilendiği görülmektedir. Bârûdî’nin şiirleri ile farklı dönemlerdeki şairlerin şiirleri arasında tenâs sanatının varlığı, kültürün devamlılığının doğal bir sonucu olarak karşımıza çıkmaktadır.
Keywords : Arap Dili ve Belâgati, Şiir, Metinlerarasılık, Tenâs, Mahmûd Sâmî el Bârûdî