Risâle-i Sâbûn-Gerlik

Authors : Serap Alper

Pages : 45-69

View : 10 | Download : 8

Publication Date : 2016-06-01

Article Type : Research Paper

Abstract :Meslekler, toplumların yaşam biçimlerini yansıtır. Bir toplumda icra edilen mesleklere ve bu mesleklere verilen öneme bakılarak o toplumun kültürel yapısı hakkında fikir edinilebilir. Meslek loncalarındaki yapılanma da devlet teşkilatlanmasını aydınlatmaya yarar. Risâle-i Sâbûn-gerlik, dil özelliklerine göre XVIII. yüzyıl sonu ile XIX. yüzyıl başlarında, Doğu Türkçesinin klasik sonrası devrinde, Çin Halk Cumhuriyeti Uygur Özerk bölgesinde, hususiyle Kaşgar ve Hoten’de yazıldığını tahmin ettiğimiz bir meslek risalesidir. Molla Muhammed Miskin Gedayî tarafından yazılmış olan eser, fütüvvetname niteliği taşımaktadır. Risalede, sabunculuk mesleğinin ne olduğu ya da nasıl icra edildiğinden ziyade işlerin dinî bir ritüele ve belli ahlakî kurallara dahil olarak yapılması, kuralların meslek ehli tarafından iyice bilinmesi ve her işte risaleye uygun hareket edilmesi gerekliliği belirtilmekte, risaleye uygun hareket edenlerin Allah katında mertebelerinin yükseltileceği, ödüllendirilecekleri; uymayanların cezalandırılacağı anlatılmaktadır. Bu yönüyle Anadolu’nun sosyal hayatının düzenlenmesinde XIII. yüzyıldan itibaren büyük bir rol oynadığını gördüğümüz, sanatkâr ve esnaf zümreleri arasında yayılmış, sosyo-ekonomik özelliği ağır basan Ahi teşkilatı ve teşkilatın nizamnamesi tarzındaki fütüvvetname geleneğinin Doğu Türklük sahasında da olabileceğini düşündürmektedir. Bunda, Moğol hâkimiyeti zamanında Hindistan’da revaç bulan ve daha sonra Maveraünnehir’de yayılan kesbname geleneği ve daha öncesinde XI. yüzyılda kaleme alınmış olan Divanu Lugati’t-Türk’te geçen akı “eli açık, cömert; yiğit” kelimesini ve akılık olgusunun eski Türk boy ve toplulukları arasındaki öneminin etkisi büyüktür.
Keywords : Kesbname, Fütüvvetname, Meslek, Risale