Göçebeleşme Döneminde (1018-1192) Türkiye’de Kurumlara İlişkin İnşa Faaliyeti Üzerine Bir Değerlendirme

Authors : M. Said POLAT

Pages : 230-256

Doi:10.16985/mtad.660175

View : 11 | Download : 8

Publication Date : 2019-12-19

Article Type : Research Paper

Abstract :Anadolu 1018-1192 yılları arasında büyük çoğunluğu göçebe hayat yaşayan Türkmenlerin göçüne maruz kaldı. Begler ve sultanlar kurumsal olmayan siyasi yapılar oluştururken, Anadolu’ya göç eden yerleşik Müslüman Türkler ve diğer Müslümanlar siyasi olmayan kurumsal yapılar oluşturdular ve inşa faaliyetlerinde bulundular. Bu kurumsallaşma ve inşa faaliyetlerinin başlaması ve yaygınlaşması bölgelere göre değişmektedir. Danişmendli Begliği’nin hakimiyeti altındaki şehirlerde XI. yüzyılın sonlarında başlamakta, XII. yüzyılın ortalarına kadar birkaç yapı ile öne çıkmakta, XII. yüzyılın ortalarından itibaren görece artmaktadır. Diğer beglikler ve Türkiye Selçukluları’nda ise XII. yüzyılın ortalarına kadar bir yapılaşma görülmezken XII. yüzyılın ikinci yarısından itibaren yapılaşma görülmeye başlamaktadır. Bunda Türkiye Selçukluları ve begliklerin dışarıya karşı ve kendi aralarında verdikleri mücadelenin belirleyici olduğu tahmin edilmektedir. Bu mücadeleler askerileşmeyi artırmış ve gelirlerin büyük kısmının asker olarak istihdam edilen Türkmenlere aktarılmasına sebep olmuş olmalıdır. Göçebelerin özellikle Türkiye’nin batı bölgesine Türkiye Selçukluları hakimiyetindeki bölgeye yığılması Türkiye Selçukluları’nın siyasi ve askeri olarak gücünü artırırken göçebelerin baskısına daha fazla maruz kalmasına, bu da bölgede yapılaşmanın gecikmesine ve seyrekleşmesine neden olmuştur. Artuklu Begliği hakimiyeti altındaki şehirlerde XII. yüzyılın ikinci yarısındaki yapılaşmanın, Türkiye’nin diğer şehirlerine nazaran daha zengin olduğu dikkati çekmektedir. Bunda bu şehirlerdeki yerleşik Müslümanların yoğunluğunun da etkili olduğu tahmin edilmektedir. Yapılaşmanın zamana göre dağılımı siyasi olmayan kurumsal yapıların siyasi yapılardan bağımsız olarak ortaya çıktıklarını göstermektedir. Fakat niteliğinde siyasi yapının gücü ve yerleşiklikle ilişkisinin belirleyici olduğu söylenebilir. Çalışma, 1192 öncesine ait cami, medrese ve sarayların inşa zamanlarının tespiti esasına dayanmaktadır.
Keywords : Türkiye Selçukluları, Anadolu Beglikleri, kitabe, cami, medrese, saray, kurum, göçebeleşme, kurumsallaşma