Osmanlı Devleti’nde Faaliyet Gösteren Nestlé & Anglo-Swiss Condensed Milk Company’nin Birinci Dünya Savaşı’ndaki Tabiiyet Meselesi

Authors : Tolga Akay

Pages : 327-351

Doi:10.16985/mtad.1512069

View : 76 | Download : 72

Publication Date : 2024-12-15

Article Type : Research Paper

Abstract :Birinci Dünya Savaşı sürecinde Osmanlı Devleti, mütekabiliyet esasına göre hasım kabul edilen devlet vatandaşları ve şirketlerine savaş hukuku çerçevesinde çeşitli yaptırımlar uygulamıştır. Hasım devlet tabiiyetine mensup kişilerin yurt dışına çıkışlarının ve iletişim olanaklarının kısıtlanması, borçlarının ve alacaklarının ötelenmesi, sokağa çıkma yasakları, sürgünler bu tedbirlerden bazılarıdır. Bu süreçte hasım devlet şirketlerinin de faaliyetleri kısıtlanmış veya faaliyetlerine son verilmiştir. Dolayısıyla savaşın başlamasıyla bir işletmenin hasım, müttefik veya tarafsız bir devlet tabiiyetine haiz olması büyük önem kazanmıştır. Bir de uluslararası yapıda, birden fazla tabiiyete sahip şirketler vardır. Nestlé bunlardan bir tanesiydi. Nestlé, İsviçre tabiiyetine haiz bir şirket gibi gözükmekle birlikte şirketin İngiltere bağlantıları, Osmanlı makamlarınca şirketin hasım devlet şirketi sınıfında kabul edilebileceği şeklinde yorumlanmıştır. Böylelikle Nestlé’nin tabiiyetinin tartışmaya açıldığı hukuki bir süreç başlamıştır. Bu çalışmada Osmanlı arşiv kaynakları temel alınarak Nestlé’nin tabiiyetinin tartışmaya açılması, şirketin kendi tabiiyetini ispat etmeye yönelik ortaya koyduğu deliller ve Osmanlı makamlarının karşı delilleri karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. Çift tabiiyete sahip olduğu düşünülen nadir örneklerden biri olarak Nestlé hakkında verilen kararın tespiti ve süreç boyunca Osmanlı hukuki ve siyasi makamlarının davranış biçiminin ve meseleye yaklaşımlarının tespiti bu çalışmanın birincil amacıdır.
Keywords : Nestlé, Birinci Dünya Savaşı, Tabiiyet, Şûrâ-yı Devlet, Marka Tescili