Bilincin Doğasına Yönelik Beş Temel Yaklaşımın Bir Değerlendirmesi

Authors : Mehtap DOĞAN

Pages : 21-55

View : 13 | Download : 6

Publication Date : 2018-06-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Öz: Bu çalışmanın üç temel ön iddiası bulunmaktadır: insert ignore into journalissuearticles values(1); Her deneyimin bir deneyimleyeni insert ignore into journalissuearticles values(fenomenal öznesi); vardır. insert ignore into journalissuearticles values(2); Deneyimleyen insert ignore into journalissuearticles values(fenomenal özne); ontolojik olarak tözsel bir varlıktır. insert ignore into journalissuearticles values(3); Deneyimleyeni insert ignore into journalissuearticles values(fenomenal özneyi); anlamaksızın ne deneyimin kendisi ne de fenomenal bilincin doğası kavranabilir değildir. Bu üç sav şu anlama gelmektedir: Bilincin doğasını açıklama teşebbüsünde bulunan teorilerden hiçbirisi, fenomenal özneyi açıklamaksızın bilincin doğasını açıklayamaz. Bu makalede, bu üç ön iddia bir ana argüman ile temellendirildikten sonra bilincin doğasına yönelik beş temel yaklaşım eleştirel bir bakış açısıyla incelenecektir: İdealist monizm, materyalist monizm, düalizm, panpsişizm ve agnostik gizemcilik. Çalışma bu beş yaklaşımı bahsi geçen ve temellendirilen üç ön iddia çerçevesinde ele almakta ve dolayısıyla fenomenal özneye biçilen ontolojik statünün söz konusu rakip teorilerin karşılaştırılmasında bir ölçüt oluşturacağı tezini savunmaktadır. Bu  minvalde, makalede söz konusu beş yaklaşımla ilgili olarak şu sonuçlara ulaşılmaktadır: İdealist monizmin temel savı kabaca “varlık sadece zihinsel içerikten oluşmaktadır” şeklinde değerlendirildiğinde, bu yaklaşım tözsel bir fenomenal özneye doğal olarak imkân tanımakta; fakat madde ile ilgili en temel sezgilerimizi açıklamakta zorlanmaktadır. Materyalist monizm, indirgemeci, indirgemeci-olmayan ve elemeci materyalizm şeklinde üçe ayrıldığında indirgemeci materyalizm, zihinsel olanın fiziksel olana indirgenebileceğini savunduğu için tözsel bir fenomenal öznenin varlığını yadsımak zorunda kalmakta; öte yandan indirgemeci-olmayan materyalizm öznel deneyimin varlığına imkân tanısa da deneyimleyenin doğasına dair bir açıklama sunmamaktadır. Elemeci materyalizm ise bilincin, bilimsel terminolojiden elenmesi gereken bir halk psikolojisi terimi olduğunu söylerken fenomenal özneyi de doğrudan elemeci bakış açısıyla yok saymaktadır. Düalizm ise her ne kadar fenomenal özneye bağımsız bir tözsel ontolojik yapı atfetse de fenomenal özne ile fiziksel beden arasındaki nedensel etkileşimi yeterince açıklayamama sorunuyla karşı karşıya kalmaktadır. Diğer taraftan panpsişizmin temel iddiası “var olan her şeyin zihni ya da zihinsellik niteliği vardır” şeklinde alındığında bu görüş zihinselliği ve dolayısıyla bilinçliliği oldukça geniş bir anlamda ele aldığından fenomenal öznenin bilinçliliği belirlemesi ilkesini göz ardı etmek durumunda kalmaktadır. Son olarak agnostik gizemciliğin temel savı “zihnin ve bilincin doğasını ilkece bilme imkânımız bulunmamaktadır” şeklinde alındığında bu görüşün ilkece fenomenal öznenin ontolojik yapısını anlama imkânını ortadan kaldırdığını söylemek mümkün gözükmektedir.  
Keywords : bilinç, deneyim, fenomenal özne, idealizm, materyalizm, düalizm, panpsişizm, agnostik gizemcilik