Bergson’un Zihin Felsefesinde Qualia: Bilinç Durumlarının Nitelikselliği ve Öznelliği

Authors : Ahmet Faruk SİLİFKE

Pages : 145-162

Doi:10.51404/metazihin.845120

View : 12 | Download : 8

Publication Date : 2020-12-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Çağdaş zihin felsefesinde tartışılan pek çok sorunla ilişkili olan qualia, yaygın anlamıyla bilincin öznel niteliklerine referansla kullanılır. Öznellik ve niteliksellik qualia nosyonunun merkezi iki niteliğidir. Bu anlamda bir quale’nin üçüncü şahıs perspektifiyle deneyimlenmesi mümkün görünmemektedir. Ayrıca qualia kimi çağdaş filozoflara göre bilinç durumlarına ait ifade edilemez niteliklerdir. Bu makalenin hedefi, çağdaş zihin felsefesindeki yaygın anlamıyla qualia nosyonunun Bergsoncu anlamda bilinç durumlarının temel niteliklerine karşılık gelip gelmediğini, bu niteliklerle uyuşup uyuşmadığını soruşturmaktır. Bu amaçla inceleyeceğimiz ilk husus, Bergson`un bilinç durumlarının saf nitelikselliğine ilişkin ifadeleridir. Saf niceliksel olanın karşıtı olarak kullanılan saf niteliksel ifadesi, mekân-süre karşıtlığına dayanır. Bergson`a göre bilinç durumları, mekânsız/niceliksiz saf süre içinde her an yeni niteliklere sahip olarak ilerlemektedir. Bu nedenle bilinç durumlarının ilerleyişinde tekrardan söz edilemez. Nitekim her insanın bilinç durumlarına ait sürenin yaratıcı yapısı ve kişisel hafıza verileri, kişiye ve âna özgü nitelikler yaratmaktadır. Öte yandan inceleyeceğimiz ikinci husus ise Bergson`un Paul ve Pierré adlı iki karakter üzerinden kurguladığı düşünce deneyidir. Bergson bu düşünce deneyinde olağanüstü kabiliyetlere sahip filozof Paul`ün Pierré’e ait bilinç durumlarını bilebilmesinin ya da deneyimleyebilmesinin imkânını sorgular. Neticede Bergson’un ulaştığı sonuç açıktır: Filozof Paul’ün Pierré’e ait herhangi bir bilinç durumunu bilebilmesi için sıfır hafıza verisiyle Pierré`in önceki tüm bilinç durumlarını eksiksiz olarak deneyimlemesi gerekir. Fakat bu durumda Paul`ün benliği olmayacak ve Paul, Pierré olacaktır. Neticede Paul`ün Paul kalarak Pierré gibi olması ya da Pierré’e ait bir bilinç durumunun ne gibi bir şey olduğunu bilmesi imkânsızdır. Sonuç olarak bu makale, Bergson felsefesinin çağdaş zihin felsefesinin kuramsal bağlamına ne kadar yakın olduğunu göstermeyi hedeflemektedir. Çağdaş zihin felsefesindeki merkezi anlamıyla qualia nosyonunun Bergson`un bilinç durumlarının temel niteliklerine ilişkin analizleriyle olan paralelliği ve benzerliği göstermektedir ki Bergson`un zihin felsefesi, qualia problemi başta olmak üzere çağdaş zihin felsefesinin temel sorunlarına ilişkin gerek mevcut teorilerin anlaşılması ve kritik edilmesi için gerekse yeni teori ve yaklaşımların ihtiyaç duyduğu ilham verici düşünce ve yaratıcılık için son derece yararlı olabilecek yeterli kuramsal derinliğe sahip bir felsefedir.
Keywords : Bergson, qualia, bilinç durumları, mekan, zaman, süre, niteliksellik, öznellik, ifade edilemezlik