Bakü\\\'de Bir Osmanlı- Muallim Cevdet\\\'in Neşr-i Maarif Cemiyeti\\\'ndeki Faaliyeti ve Azerbaycan Eğitim Hayatındaki Rolü

Authors : Mehdi Genceli, Telman Nusretoğlu

Pages : 547-564

Doi:10.37669/milliegitim.1495128

View : 123 | Download : 59

Publication Date : 2025-02-01

Article Type : Research Paper

Abstract :Bugün yükselen bir ivmeyle devam eden Türkiye ve Azerbaycan ilişkileri tarihî bir geçmişe sahip olup bu ilişkiler başta sosyal alan olmak üzere, askerî, ekonomi ve eğitim gibi birçok alanda kendisini göstermiştir. 1900-1920 yıllarında bu iki devlet arasında gelişen sosyal, siyasal ve kültürel bağların neredeyse hepsinde Hüseyinzade Ali Turan’ın imzası ve dolaylı olarak etkisini görmek mümkündür. Osmanlı muhitinin tanıdığı ilk Azerbaycanlı Türk aydınlarından olan Hüseyinzade Ali Turan, Bakü’de yönettiği yayın organları vasıtasıyla Osmanlı aydınlarını da Azerbaycan’a tanıtmıştır. 20. yüzyılın başlarından itibaren eski gücünü kaybetmeye başlayan Rusya’nın, bilhassa 1905 tarihinde Japonya’ya yenilmesiyle beraber, baskısı altına aldığı ülkelerde daha özgürlükçü bir ortam oluşmuştu. Nitekim bu durum uzun süredir kendi anadillerinde eğitim almakta zorluk çeken Türk halkları için de uygun bir fırsata dönüştü. Kafkasya Türkleri 1906 senesinde kurmuş oldukları Neşr-i Maarif Cemiyeti ile eksiklikleri aradan kaldırmaya başladı. Cemiyetin kurucu başkanı Hacı Zeynelabidin Tagiyev, bu eksiklikleri aradan kaldıracak uzman öğretmenleri Osmanlı’da arar ve İstanbul’dan Muallim Cevdet’i bu iş için Bakü’ye davet eder. Ekim 1907 tarihinde Bakü’ye giden Muallim Cevdet, yeni açılan “Dârülmuallimîn-i İslâm” adlı öğretmen okulunda 13 ay yöneticilik yapar. 13 aylık faaliyetinin ardından İstanbul’a dönen Muallim Cevdet’in yerine ise Hüseyinzade Ali geçer. Muallim Cevdet İstanbul’a döndükten yirmi gün sonra, Bakü’ye Hüseyinzade Ali unvanına, 20 Aralık 1908 tarihli bir mektup gönderir. Bu çalışmada Muallim Cevdet’in mektubundan yola çıkarak dönem hakkında bilgiler vermekle beraber, Bakü’de Türkçe eğitim çabalarına ve bu hususa önemli katkılar sunan Muallim Cevdet’in faaliyetlerinden bahsedilmiştir.
Keywords : Neşr-i Maarif Cemiyeti, Bakü, Hüseyinzade Ali, Muallim Cevdet, Darülmuallimin