XIX. YÜZYILDA DOĞU AVRUPA’NIN BESARABYA BÖLGESİNDE GAGAUZ TÜRKLERİ

Authors : Asım KORKMAZ

Pages : 33-70

Doi:10.53425/madergisi.1137150

View : 8 | Download : 5

Publication Date : 2022-10-26

Article Type : Research Paper

Abstract :Kökenleri Orta Çağ’da Karadeniz’in kuzeyine gelen konargöçer Türk halklarına dayanan Gagauzlar, nüfus bakımından Doğu Avrupa’nın küçük topluluklarından birisidir. 19. yüzyıl öncesi geçmişleri çeşitli nedenlerle belirsizlikler içinde olan Gagauzların tarihi, bu yüzyılda neredeyse yeniden yazılmıştır. Gagauzların Besarabya’ya kitlesel göçleriyle beraber onların mazisi, bilim camiasının araştırma konusu olmuştur. Rus Çarlığının teşvikleriyle düzenli bir şekilde gerçekleşen göçlerle Gagauzlar, Doğu Avrupa’da yeni bir yurtla tanışmışlardır. Yeni yurda yüzyılların mirası kültürlerini de getiren Gagauzlar, burada yeni bir ortam inşa etmişlerdir. Gagauzların Besarabya’ya iskânlarıyla ilgili gerekli kolaylıkları sağlayan Ruslar, onlara özel statüde çeşitli haklar da vermiştir. Ekonomik temelli bu haklarla Gagauzlar, Besarabya’ya esaslı bir şekilde yerleşmişlerdir. Kendi etnik adlarını bu topraklarda kullanmaya başlamışlardır. Onlar, Dobruca’dan farklı olarak yeni topraklara daha derli ve toplu bir şekilde Besarabya’ya yerleşmişlerdir. Zamanla Gagauzlar arasında Besarabya özelinde vatan mefhumu oluşmuştur. 19. yüzyıl, Gagauz tarihinde önemli anların yaşandığı bir asırdır. Bu yüzyılda Gagauzlar tarihlerinde son kez topluca göç etmişlerdir. Farklı gerekçelere dayanan bu göç hareketliliğiyle Tuna’nın güneyinde Gagauz nüfusu azalırken; kuzeyinde ise artmıştır. Besarabya, giderek en fazla Gagauz’un yaşadığı bir yer olmuştur. Kırsal yaşama özgü karakterleri bünyesinde barındıran Gagauz kültürü, sistematik bir şekilde gerçekleşen göç olgusuyla yeni topraklara kalıcı bir şekilde zikredilen yüzyılda kök salmıştır. Göç olgusunda Rusların beklentilerinin dışında bir özelliğe bürünen Gagauz kültürü, yüzyılın sonlarında artan merkeziyetçi politikalara karşı varlığını korumayı başarmıştır. Bu durumun oluşmasında Gagauz halkının kapalı bir toplum olmasının etkisi olduğu gibi Gagauzların değerlerine sahip çıkma konusunda gösterdikleri kararlılığın tesiri de önemlidir. Gagauzlar, 1800’lerde yoğun olarak Besarabya topraklarına egemen devletlerin onayıyla yerleşmişlerdir. Besarabya topraklarına iskân, Gagauz tarihinde yeni bir dönemin başlangıcı olmuştur.
Keywords : Gagauzlar, Besarabya, Rus Çarlığı, iskân, hak