OĞUZNȂMELERDE ORUN VE ÜLÜŞ PAYLAŞIMI

Authors : Ebru BİRKAN AKHAN

Pages : 564-579

Doi:10.12981/mahder.582547

View : 16 | Download : 14

Publication Date : 2019-09-20

Article Type : Research Paper

Abstract :Oğuznâmeler, Oğuz boylarının tarihi, dini, sosyo-kültürel alt yapılarını anlatan ak sakallı bilgelerin eserleridir. Mitolojik devirde bir çekirdek olarak algılan bu destanlar, hem sözlü hem de yazıya geçirildiği dönemlerin özelliklerini yansıtırlar. Oğuz Kağan ve alplerinin etrafında teşekkül eden hâdiseler İslâmiyet öncesi ve sonrası izler taşırlar. Bu çalışma, Doküman insert ignore into journalissuearticles values(İçerik); Analiz metodu kullanılarak Oğuznâmelerdeki orun ve ülüş paylaşımı üzerinedir. Orun ve ülüş kelimelerinin kökeni ve anlamı hakkında bilgi verilmiştir. Ayrıca, Türk devletleri ve topluluklarında mezkûr sözcüklerin izleri sürülmüştür. Orunun en genel manasıyla “ yer ” ifade ettiği aynı zamanda “ rütbe ve mevki ” anlamlarının da olduğu anlaşılmıştır. Orun mevzusu üzerine çalışan araştırıcılar, efsanev i ya da tarihi hükümdarlar tarafından yapılan taksimin kanunlaştığını ifade etmişlerdir. Ülüş, “ pay ve hisse ” şeklinde tanımlanırken Türk devletlerinde oruna göre ülüşün verildiği görülür. Ulu epope ya da dairevi destan biçiminde tanımlanan Oğuzn â melerde, orun adı zikredilmeden mevkinin ve paylaşımın olduğu aşikârdır. Şecere-i Ter â kime, Andalıp Oğuzn â mesi ve D â n â Ata Oğuzn â mesi’nde ise orun ve orunn â menin kullanıldığı anlaşılmıştır. Ülüş kavramı, Reşideddin Oğuznâmesi’nde Kün Han zamanında Vezir Irqıl Hoca tarafından tayin edilir. Ongunlar da bu devirde onun tarafından oluşturulur. İslâmiyet’in etkisinin görüldüğü Reşideddin Oğuznamesi’nde ilk taksimi Nuh Peygamber yapar. Dolayısıyla efsanevi ya da tarihi hükümdar yerini bir peygambere bırakır. Oğuzn â melerin etkisinde yazılan Moğol dairesi eserlerinde paylaşım ve mevki görülmüştür ancak her iki sözcük de kaydedilmemiştir. Türklerde oruna göre ülüş taksimi yapılmaktadır. Orun ve ülüş paylaşımı zamanla statüye göre değişiklik görülür. 
Keywords : Kün Han, Oğuznâme, Oğuz, Oğuz Han, orun, ülüş