KOKOSHNIK: A FEMALE HEADDRESS IN THE TRIANGLE OF TRADITION, TALISMAN, AND GENDER ROLES

Authors : Duygu ÖZAKIN

Pages : 691-707

Doi:10.12981/mahder.1162352

View : 18 | Download : 4

Publication Date : 2022-09-15

Article Type : Review Paper

Abstract :Maddi kültür unsurları arasında yer alan ve halkların yaşam tarzının somut göstergelerinden olan geleneksel kıyafetler, aynı zamanda bu yaşamı şekillendiren inanışların yansımalarını kuşaktan kuşağa taşırlar. Bu özellikleri dolayısıyla, belirli bir kesim tarafından ulusal değerlerin sembolü hâline getirilip sahiplenilirken Batılılaşma hareketlerinin hedefinde yer alırlar. Geleneksel bir kadın başlığı olan kokoşnik, ilk kullanıldığı tarihten, ideolojik kaygılarla gündelik yaşamın dışına itildiği döneme dek benzer bir dönüşüm sürecinden geçer. İsmini Eski Slavcada “tavuk” anlamına gelen kokoş sözcüğünden alan başlık, formunun kümes hayvanlarının ibiğine benzerliği dolayısıyla bu şekilde adlandırılır. Üzeri değerli taşlarla ve işlemelerle süslenen bu görkemli başlığın dikiminde uzmanlaşmış kadın terzilere ise yine aynı kökten gelen kokoşnitsa adı verilir. Muhteva ve nicelik bakımından hayli kısıtlı olduğu tespit edilen uluslararası literatüre bir katkı sunmayı amaçlayan bu derleme makalesinde, kokoşnikleri gerek geleneksel bir başlık gerekse kadınların medenî hâllerine ve toplumsal konumlarına ilişkin bir gösterge olarak çeşitli boyutlarıyla ele alan çalışmalar karşılaştırmalı yöntemle değerlendirilir. G. S. Maslova, N. I. Gagen-Torn, D. K. Zelenin, V. V. Stasov, V. İ. Dal’ ve S. İ. Ojegov gibi Rus etnograf, halk bilimci, sanat eleştirmeni ve dilbilimcilerin kokoşnikler üzerine etimolojik araştırmalarını karşılaştıran bu makalede, güncel incelemelere de yer verilir. Tüm bu çalışmalarda iki temel eğilimin ağırlık kazandığı ortaya konulur: Erken dönem çalışmalarda söz konusu başlığın, saçları açık bırakmanın uğursuzluk getireceğine ilişkin inanışlar dolayısıyla ortaya çıkışı ve tılsım işlevi üzerinde durulduğu, ayrıca kadınların sosyal statüsünde ve aile içi görev dağılımında sembolize ettiği değerlerin etnografik veriler ışığında işlendiği görülür. Güncel çalışmalarda ise kokoşniklerin Rus geleneksel kıyafetlerini klişe biçimde sembolize eden bir aksesuar olarak yansıtıldığı ve bu yolla, özünde oldukça zengin bir geçmişe sahip olan Rus giyim kuşam kültürünün, tek tip bir imgeye indirgendiği yönünde eleştirel bir bakış açısı dikkat çeker.
Keywords : kokoşnik, kadın başlığı, maddi kültür, toplumsal cinsiyet rolleri, Rus etnograflar