DİVANÜ LÜGATİ’T-TÜRK’TE “BİLİG” KAVRAMI

Authors : Dilaver Düzgün, Bilgi Tomo

Pages : 38-45

Doi:10.12981/mahder.1510444

View : 100 | Download : 103

Publication Date : 2024-09-04

Article Type : Research Paper

Abstract :Bin yıl öncesinin Türk toplum hayatı ile ilgili birçok bilgiye yer veren Divanü Lügati’t-Türk, üzerinde çok çalışılması gereken önemli bir eserdir. Eser üzerinde yapılacak çalışmalar Türk dilini, kültürünü ve tarihini anlamak ve gelecek kuşaklara aktarmak bakımından önemlidir. Bu çalışma, söz konusu eserde bilig kelimesinin anlamı ve eserin yazıldığı dönemde kazandığı kavramsal çerçeveyi belirlemeyi amaçlamaktadır. Divanü Lügati’t-Türk’te bilig kavramı üç ayrı yerde madde başı açıklaması şeklinde verilmiş, ilim, hikmet ve akıl anlamlarıyla Arapçaya çevrilmiştir. Bunlardan başka bilig kelimesinin yalın veya çekimli hali 24 ayrı cümle, kelime grubu veya dizede kullanılmıştır. Örnek kullanımlarda bilig kelimesi akıl, ilim ve hikmetten başka edep, fazilet, tedbir ve izzet anlamlarıyla da kullanılmıştır. Kelimenin anlam yelpazesindeki bu genişlik, Kâşgarlı Mahmud’un araştırma ve derleme yaptığı Türk boyları arasında günlük dildeki anlam farklılıklarını ve zenginliğini yansıtmaktadır. Divan’da bilig’e verilen Arapça karşılıklar, kelimenin daima üstün değerleri ifade etmekte kullanıldığını göstermektedir. Bu nedenle biligli olmak sürekli tavsiye edilirken biligsizlik, kaçınılması önerilen bir özellik olarak sunulmuştur.
Keywords : Kâşgarlı Mahmud, Divanü Lügatit Türk, bilig, Türk kültürü, Türk dili