DASTARHAN DOKUMANIN AŞAMALARI VE DASTARHAN, DASDAR VE CECİM ÜZERİNE KARŞILAŞTIRMALI BİR DENEME

Authors : Aylin Eraslan

Pages : 1664-1689

Doi:10.12981/mahder.1433671

View : 82 | Download : 87

Publication Date : 2024-09-23

Article Type : Research Paper

Abstract :İnsanlık tarihinin başlangıcından buyana süregelen deneyim, tanıklık ve uyum stratejilerinin bütünlüklü bir yansıması olan maddi ve manevi kültür öğeler, insanın çevresinde olup bitenleri kavrayış biçiminin ve uyum süreçlerinin bir yansımasıdır. Tüm çabalar öncelikle türün hayatta kalmasını sağlarken ilerleyen dönemlerde yaşam standartlarının değişmesiyle ikincil ihtiyaçların giderilmesi amacıyla yeniden üretilir. Diğer bir anlatımla, bu kültürel unsurlar, insanın yaşadığı çevreye uyarlanma sürecinde karşılaştıkları güçlüklere yönelik stratejileridir. İnsanlığın bilgi birikimi ve düşünce biçiminin bir yansıması olan bu kültürel yapılar, kuşaklar arası aktarılan deneyim ve tanıklıkların tezahürü kapsamında da ele alınmalıdır. Her toplum, içerisinde bulunduğu çevre koşullarına bağlı olarak (coğrafik koşullar, iklim, hayvan çeşitliliği ve bitki örtüsü) farklı uyarlanma süreçlerinden geçer. İnsan türünün ontolojik olarak hayatta kalma ihtiyacına karşılık stratejik bir çözüm olarak icat ettiği birçok kültürel yapı arasında dokumacılık ta yer almaktadır. Önceleri soğuk kış şartlarında bedenin örtünmesi ve korunması gibi ihtiyaçlara karşılık gelişen dokuma faaliyeti sonraları giyinme, kutsal ve kıymetli olanın sarılması suretiyle ikincil taleplere karşılık gelişmiş, değişmiş ve dönüşmüştür. Dokumacılık, Orta Asya Türk Kültünde çok eski köklü bir gelenektir. Bu köklü geleneğin izleri bugün Türkiye’nin birçok bölgesinde görülmektedir. Bu çalışmada amacımız 1982 yılında Afganistan’dan Türkiye’ye iskânlı göçmen olarak gelen ve Antakya’nın Ovakent mahallesinde yaşayan Özbek Türklerinde yer sofrası, hediyeleşmede, kutsal sayılan ekmeğin (nan) sarılmasında, ritüellerde vb. birçok alanda sıklıkla kullanılan dastehan adı verilen dokumanın, Samsun’un Ayvalık İlçesi, Çarşı Köyünde dokunan cecim ve Ordu’da dokunan daster ile benzerlik gösterdiğini ortaya koymaktır. Türkler, binlerce yıl önce Anadolu’yu yut edinmiş, gelenek ve göreneklerini de beraberlerinde getirmişlerdir. Bunlardan daster ve cecim dokuma geleneğinin günümüze kadar gelen örnekleri gerek örme biçimi gerekse kullanım yönünden bundan yüz elli yıl önce Özbekistan’dan Afganistan’a oradan da 40 sene önce Türkiye’ye yerleşmiş olan Özbeklerin dokuduğu dastehan ile benzerlik gösterdiği tespit edilmiştir. Bu karşılaştırmayla Anadolu Türklerinin dokudukları örneklerde uygulama ve kullanım alanlarında değişen ve değişmeyen unsurların ne/ler olduğunu anlamamız mümkün olmuştur. Diğer amacımız ise Türk el dokuma sanatının bir örneği olan ve günümüze kadar değişmeden geldiğini düşündüğümüz dasterhanının, kuşaklar arasında aktarılmasının sağlamak amacıyla kayıt altına alınmasıdır. Sonuç olarak üç dokuma örneğinde kullanılan yer tezgâhları, araç ve gereçler, bu araç gereçlerin adları, desenleri ve renkleri, kullanım alanları benzerdir. Bu durum Afganistan’ın Türk bölgesinde yüzyıllardır homojen ve içe kapalı bir şekilde yaşayan Özbek Türklerinin yüzyıllarca uyguladıkları dokuma türü olan dasterhanın, Samsun’da cecim ve Ordu’da ise daster ile benzerlik gösterdiği söylenebilir.
Keywords : Sosyal Antropoloji, Türk kültürü, Dastarhan, Dasdar, Cecim