ROMAN OSSİPOWİTSCH JAKOBSON’UN “KOMBİNASYON- SELEKSİYON” SİSTEMİNİN REFİK HALİT KARAY’IN “SARI BAL” HİKÂYESİNE TATBİKİ

Authors : Mehmet Akif DUMAN

Pages : 121-134

Doi:10.31126/akrajournal.481170

View : 17 | Download : 7

Publication Date : 2019-01-01

Article Type : Other Papers

Abstract :Gruppe’nin* Lacan’ın metafor idrakine karşı öne sürdükleri argüman “sinekdoki” sistemine dayanmaktadır. Yani metaforu kurgulayan kelimelerin aynı kelime alanına sahip olması (in presentia) ve farklı alanlara ait olmaları (in absentia) arasında yapılacak bir seçim belirleyici olmaktadır. Bu tavır Jakobson’un kombinasyon- seleksiyon ayrımı ile de örtüşmektedir. Bu kavramsal ayrımın Refik Halit Karay’ın “Sarı Bal” isimli hikâyesine tatbikinin de göstereceği üzere metaforun A, B ve C kategorileri bir gerekliliktir.** ( * Dr. phil. Öğretim Görevlisi. Turcology at the Department of Slavic, Turkic and Circum-Baltic Studies of Johannes Gutenberg University Mainz- Germany. ** Metaforun ABC taksimi şu şekildedir: Tip-A: Masif Metaforlar: Poetik kıymetleri yüksektir. Okur yahut muhatap bunlardan edebî, estetik bir tat alır. Çabucak kavranmazlar. Kısa bir şekilde akla gelecek yakın anlamlıları yahut kolayca yerine konabilecek eş değerlileri yoktur. Metaforik arka plan hazır değildir; verilmemiştir. Bunlar basit “mecâz”lar değildir; deyimsel değildirler, banal değildirler, klişe değildirler. Semantik bir değer taşırlar. Az ya da çok mübalağa ve benzer-lik (teşbîh) taşırlar. Banallik yahut sıradanlık sınırına taşınmaları zaman ile alakalıdır; kullanıla kullanıla biçim, form ve tip değiştirmeleri normaldir. Esas ve ideal form budur. Bunlara “saf metafor” veya “aktif” metafor da denebilir. Tip-B: Zayıf Metaforlar: Şiirsel kıymetleri düşüktür. Okur yahut muhatap ya az miktarda edebî tat alır; yahut hiç almaz. Çabucak kavranırlar, yerlerine konacak kelime yahut ifadeler mevcuttur, ki bunları tasavvur uzun sürmez. Bunlar basit mecâzlardır, deyimsel olabilirler. Banal, sıradan, bayağı ve klişe olma eğilimindedir-ler. Mübalağa tesiri pek hissedilmez. Bunlara “sözde metafor”, “sahte metafor” ve “uykudakime-taforlar” denebilir. Tip-C: Klişe veya Ölü Metaforlar: Hiçbir poetik değer taşımazlar. Okur yahut muhatap hiçbir şekilde metaforik tesiri hissetmez. Çok sık kullanılırlar, herkes tarafından bilinir-ler; öyle ki küçük çocuklar tarafından bile kullanılabilirler. Deyimseldirler, kalıplaşmış ifadeler-dir çoğu. Bu tipteki bir metaforu belirlemenin en kestirme yolu (deyim kalıbı dışında) kelimenin bağlamdan bağımsız olarak da atıfta bulunabilmesidir. Yani “aslan metaforu” dendiğinde “aslan” kelimesi bir cümle içinde kullanılmasına gerek olmadan zaten peşinen ve hiçbir hayal gücü, idrak, tasavvur kabiliyeti gerektirmeden “cesaret”i ifade ediyorsa o vakit kelime bu gruba girer. Bunlar banal, basit, sıradan, bayağı ve klişedirler. Mübalağa tesiri hissedilmez. Bunlara “ölü metafor”, “donmuş metafor”, “klişe metafor” veya “soyu tükenmiş metaforlar” da denir.) 
Keywords : Roman Ossipowitsch Jakobson, kombinasyon seleksiyon, Refik Halit Karay, Afazi