18. yy.da Çağatay Türkçesiyle Yazılmış Miftāḥu’l-Cinān Örneğinde Devrin Yazım Özellikleri

Authors : Mehmet Bulut

Pages : 33-58

Doi:10.31126/akrajournal.1367751

View : 90 | Download : 106

Publication Date : 2024-01-31

Article Type : Research Paper

Abstract :Miftāḥu’l-Cinān adlı bu eser, 18. yy. Çağatay Türkçesiyle Yarkend’te Molla Kurban tarafından 6 Ağustos 1750 tarihinde yazılmıştır. 201 varaktan oluşmaktadır. Eser, 25 bab’a ayrılmıştır. Her bab da kendi içinde alt bölümlere bölünmüştür. Sayfalarda genel olarak 17 satır yer almıştır. Metnin aslı Arapçadır. Elimizdeki Türkçe nüsha, sonradan Farsçaya çevrilen metinden aktarılmıştır. Bu aktarılma, devrin valisi Muhammed Kürekani tarafından istenmiş ve halkın bu faydalı eseri anlaması için Çağatay Türkçesine çevrilmiştir. Bu bilgilere tezin ilk sayfalarında yer verilmektedir. Eser, İslami emir ve yasakları, önemli anlarda yapılması gereken ritüelleri, okunması gereken duaları, bazı dertlerden ve hastalıklardan kurtulmak için yapılması gerekenleri anlatan dinî bir metindir. 16. yüzyılda ilk kez Çağatay Türkçesine çevrilmiş olan eser, daha sonrasında çok kez tercüme edilmiş veya çoğaltılmıştır. Yedi elyazması ve beş taş basma metin, farklı ülke kütüphanlerinde bulunmuştur. Bu durum eserin çok yaygın ve önemli olduğunu göstermektedir. Çalışmada bunlardan en eski tarihlisi olan Paris nüshası esas alınmıştır. Makalede, eserin yazım ve dil özellikleri üzerinde durularak döneminin yazım anlayışı, dil bilgisi durumu ve müstensihin ortaya koyduğu tercihler belirtilmeye çalışılmıştır.
Keywords : Miftahul Cinan, Doğu Türkçesi, Çağatay Türkçesi, Yeni Uygur Türkçesi, Özbek Türkçesi