Britanya Arşivlerine Göre Türkiye’de Emek Hareketi ve Siyasal Çatışmalar (1967-1971)

Authors : Orkun Saip DURMAZ

Pages : 395-430

View : 11 | Download : 7

Publication Date : 2020-09-14

Article Type : Research Paper

Abstract :Bu çalışmada, TÜRK-İŞ, DİSK, TİP, CHP ve AP gibi sendikal ve siyasal örgütler arasında cereyan eden sosyal ve siyasal ilişkiler ile o ilişkilerin İngiliz emperyalizmi açısından ne anlama geldiği tartışılmıştır. Bu çerçevede işçi örgütleri arasındaki rekabet, yükselen sosyalist ve sosyal-demokrat akımlar ile anti-emperyalizm konuları ele alınmış ve bu konular dönemin Britanya hükümetlerinin yaklaşımı esas alınmak suretiyle incelenmiştir. Böylece Türkiye emek tarihinde önemli yerleri olan bazı olayların uluslararası yansımalarını ortaya koymak amaçlanmaktadır. İngiliz gizli belgelerinde yer alan bilgiler Türkiye’de yazılmış birincil ve ikincil kaynaklarla da desteklenmiştir. Araştırmanın konusu 1967-1971 yılları arasındaki sosyal ve siyasal gelişmelerle sınırlandırılmıştır. Bu çalışmada belge incelemesine dayalı nitel bir araştırma yürütülmüş, dönemin Türkiye’sindeki siyasal çatışmalar analiz edilmiş ve Britanyalı diplomatların genel yaklaşımları hakkında birtakım değerlendirmeler yapılmak suretiyle çalışma tamamlanmıştır. Araştırmanın sonunda, Britanya’nın Türkiye politikasının Türkiye’yi Batı Bloku’nda tutmaya ve Türkiye’deki siyasi ve iktisadi istikrarı tehdit eden unsurlara karşı çıkmaya dayalı bir dış politikası olduğu sonucuna varılmıştır. Britanya Türkiye’de tamamı anti-komünist olan farklı iktidarları desteklemiştir. Bu bağlamda Türkiye’deki demokratik kurumların varlığı ya da gelişmişlik düzeyi Britanya için temel kriter olmamıştır. Batı demokrasisi için tehdit olarak görülen sosyalistler ve diğer muhalifler 12 Mart 1971’den sonra anti-demokratik muamelelere maruz kaldıklarında, böylesi durumlar Britanya hükümeti için ancak tali meseleler olarak kalmıştır. Britanyalı yetkililer Türkiye’deki emek hareketini ve sendika konfederasyonları arasındaki rekabeti yakından takip etmişlerdir. İstanbul, Kocaeli, Bursa ve Zonguldak gibi işçi kentlerindeki gelişmelerden haberdar olmak amacıyla çalışma ataşesi görevlendirmişlerdir. Britanyalı diplomatların 15-16 Haziran olaylarını “askeri darbenin önünü açmak için planlanmış bir komplo” olarak değerlendirmesi gerçekten ilginçtir. Ayrıca sendikalar arası dayanışma mekanizmasının sendikalarla sınırlı olmayan, çok yönlü ve aslında bir dış politika enstrümanı olduğunun da hatırlatılması gerekir. Belgelerde net olarak görüldüğü üzere nihai karar verici aslında İngiliz devletidir. Son olarak Türkiye sendikacılık tarihinde önemli bir yeri olan TÜRK-İŞ’in partiler üstü politika anlayışının belgelerde yüzeysel bir şekilde ele alındığını, dolayısıyla, bu anlayışın arkasındaki politik motivasyonların yeterince değerlendirilmediğini belirtmek gerekir.
Keywords : Britanya gizli belgeleri, USAID, , DİSK, TİP, anti emperyalizm