Çarlık Dönemi Rus Azerbaycanı’nda Eğitim

Authors : Ümit AKIN

Pages : 2193-2215

Doi:10.26466/opus.447204

View : 12 | Download : 8

Publication Date : 2018-08-31

Article Type : Review Paper

Abstract :1747’de İran hükümdarı Nadir Şah’ın ölümünden sonra yaşanan taht kavgaları sonucunda Azerbaycan; Derbend, Guba, Bakü, Şamahı, Gence, Karabağ, Talış, Şeki, Nahçivan, Tebriz gibi küçük feodal hanlıklara ve sultanlıklara ayrılmıştır. Bu süre zarfında ülke büyük bir siyas ȋ bir par ç alanma ya ş am ış t ı r. Birbirlerine h â kim olma m ü cadelesi y ü r ü ten bu hanl ı klar zamanla zay ı flad ı . XIX asr ı n ba şı ndan itibaren de siyasî kargaşadan yararlanan Rusya’nın egemenliği altına girmeye başlamıştır. 1804’te Gence’de yapılan büyük katliam ve Gence’nin Rusların eline geçmesi, Azerbaycan’da büyük bir infial yarattı. Askeri bakımdan güçlü olan Rusya, yirmi yıl sonra Azerbaycan’ın tamamını ele geçirerek İran topraklarına girdi. 18 Şubat 1828’de Rusya ve İran arasında yapılan Türkmençayı antlaşması gereği Aras nehrinin kuzeyinde kalan Azerbaycan toprakları Hazar da dâhil olmak üzere Rus kontrolüne geçmiştir. Böylece Rus işgaliyle Kafkasya ve Azerbaycan’da birtakım yenileşme hareketleri görülmeye başladı. Bu yenilikler kültürel sahada da kendini göstermiştir. Fikirlerin özgürce ifade edilmeye başlaması bazı sorgulamaları da beraberinde getirdi. Rus edebiyatında Azerbaycan ve Kafkasya’yla ilgili eserlerin yazılmaya başlaması, yerli ahalinin çocuklarının Rus mekteplerinde okumaya başlaması, Rusça öğrenmenin artması kültürel yenileşmeyi hızlandırmıştır. Diğer taraftan dini eğitim de medreselerde devam etmektedir. Çalışmamız Çarlık Rusya’nın Azerbaycan’a hâkim olduğu 1804-1920 yıllarını esas almaktadır. Bu kapsamda Azerbaycan edebiyatı tarih kaynaklarından-ansiklopedilerden, eserlerden gazetelerden faydalanılmış; çalışmada derleme yöntemi kullanılmıştır. Bu çalışmanın amacı belirtilen dönemde Azerbaycan’daki eğitim anlayışlarını ele almak ve Azerbaycan modernleşmesinde eğitimin önemini ortaya koymaktır.
Keywords : Azerbaycan, Eğitim, Çarlık Rusya, Modernleşme, Din