Birinci Kişi Katılımı Bağlamında Mehmet Âkif Ersoy’un Eserlerinde Kanıtsallığın Görünümü

Authors : Melike ÜZÜM

Pages : 73-90

Doi:10.48146/odusobiad.1105450

View : 13 | Download : 9

Publication Date : 2022-06-14

Article Type : Review Paper

Abstract :Türk dillerinde kanıtsallık, bilinçli bir özne ya da alıcı tarafından insert ignore into journalissuearticles values(birinci kişi dahil); bilgiye dolaylı şekilde ulaşıldığına atıfta bulunarak ifade edilir. Kanıtsallığın alt ulamı dolaylılık ise Türk dillerindeki görünümüne göre kendi içinde üçe ayrılır: algısallık, çıkarımsallık, aktarımsallık. Ancak dillerde birinci kişi ile kanıtsal kullanımında farklı anlam alanları ya da kişiye göre kanıtsal seçimi gibi durumlar ortaya çıkar. Birinci kişi bağlamında kanıtsal kullanımına alanyazında kısaca yer verilerek konuşucunun farkında olmadığı durumlar anlam alanıyla örneklendirilir: Uyu-muşkanıtsal-um1.kişi. Bunun dışında Türk dilinin farklı dönemlerine ait yazılı dil malzemesinde kanıtsallığın birinci kişi bağlamında hangi durumlarda kullanıldığı, eylemlerin anlamı nasıl etkilediği ve bu kullanımların kanıtsallığın ulamlarıyla ilişkisi incelenmeyi beklemektedir. Bu konuya dikkat çekmek ve diller arası incelemelere katkı sağlamak amacıyla bu çalışmada, Mehmet Âkif Ersoy’un eserlerinden oluşan derlem çerçevesinde birinci kişi ile kanıtsallık işaretleyicileri -mIş/ImIş kullanımları ele alınmıştır. İncelemede, eylemlerin kılınış özellikleri, eylem sınıflandırmalarına göre olay ya da içsel durum eylemi olup olmamaları ve eylemin istemli veya istemsiz gerçekleşme durumu örnekler üzerinden anlam bilimsel ve edim bilimsel yaklaşımla tartışılmıştır. Bir sınıflandırma önerisi geliştirilerek derlemde belirlenen kullanımlar, konuşucunun bilinç durumuna göre altı alt başlık altında değerlendirilmiştir. Bunlara ek olarak özellikle edebî eserlerde kanıtsallığın görünümü ve bir üslup özelliği olarak hangi durumlarda kullanımına başvurulduğu sorgulanmıştır. Kullanım örneklerinin tarandığı derlemin oluşturulmasında, metinlerin diyalog içermesi ve konuşma diline yakın olması ölçüt olarak kabul edilmiştir. İnceleme sonucunda, birinci tekil ve çoğul kişi tercihinin anlamın ortaya çıkmasında etkili olduğu, özellikle birinci tekil kişi ile kullanımlarda geniş bir anlam alanının işaretlenebildiği görülmüş, kontrol eksikliği ve bilinç dışı katılım gibi konuşucunun dolaylılığı tercih ettiği bilince dayalı durumlar ve edimsel olarak ironi, nesnellik vb. anlamlardaki kullanımlar tespit edilmiştir. Derlemde birinci çoğul kişiyle kanıtsal kullanımı, önermenin sorumluluğunu alma ve anlatımı güçlendirme amacıyla tercih edilen bir üslup özelliği olarak yorumlanmıştır. Sözlük birimlerin özellikleri değerlendirildiğinde ise çoğunlukla istemsiz gerçekleşen ve içsel durum eylemlerinin kullanıldığı bulgusuna erişilmiştir.
Keywords : dolaylılık, birinci kişi, bilinçdışı katılım, kanıtsallık, Mehmet Akif